იორგოს ლანთიმოსის “წმინდა ირმის მკვლელობა”: ბერძნული ტრაგედიის გამოძახილი თანმედროვე კინემატოგრაფში

ამ ვითარებიდან თავის დასახსნელად კი, მარტინი ექიმის რომელიმე ოჯახის წევრის მსხვერპლშეწირვას მოითხოვს. ფილმის დასასრულს სტივენი გადაწყვეტს თვალებახვეულმა მოკლას საკუთარი ოჯახის რომელიმე წევრი და ამით დაასრულოს  საზარელი წყევლა.

აშკარაა ევრიპიდეს პიესისა და ლანთიმოსს შორის პარალელები. საინტერესოა, თავად ფილმის დასახელება, რომელიც აშკარად მეტაფორული ალუზიაა ,,იფიგენია ავლისში-დან’’, კონკრეტულად რას ან ვის  გულისხმობს ,,წმინდა ირემში’’ რეჟისორი?.  ამ შემთხვევაში შეგვიძლია ორი პერსონაჟი დავასახელოთ, თავად მარტინის მამა და შემდეგ უკვე ბობი (ექიმი სტივენის ვაჟი), რომელიც საბოლოოდ ამ ვითარებას საკუთარი მამის ხელით ემსხვერპლება. ფრანგი ფილოსოფოსი,  რენე ჟირარი, წერს: ,,მსხვერპლი იმიტომ არის წმინდა, რომ მისი მოკვლა კრიმინალია-, მაგრამ მსხვერპლი, ასევე იმიტომ შეიძლება გახდეს წმინდა, რომ ის მოკლულია’’. ამ იდეის მიხედვით მარტინის მამა სწორედ ასეთი მსხვერპლია, რომელმაც წმინდას მნიშვნელობა რეტროსპექტიულად მიიღო, თავისი შვილისგან გამომდინარე, რადგან სწორედ მისთვის მამა არის ძვირფასი და წმინდა, რომელსაც კლავს ექიმი და ამის გამო ის ითხოვს, დაპირისპირებული მხრიდანაც მსხვერპლს. ხოლო თუ გავიაზრებთ ბობის შემთხვევაში, ის უფრო მეტად ახლოს დგას იფიგენიას მითთან, რადგან ბობის მსხვერპლშეწირვა გვევლინება, როგორც გარდაუვალი აუცილებლობა წყევლისგან ხსნისა და ბალანსის აღდგენისა.

იფიგენიას პერსონაჟთან პარალელის გასავლებად, ლანთიმოსის ფილმიდან მნიშვნელოვანია ერთ-ერთი სცენა, როდესაც ექიმი სტივენის ქალიშვილი კიმი, აცნობიერებს იმ ფაქტს, რომ მსხვერპლშეწირვა გარდაუვალია და მამას ემუდარება, რომ ის მოკლას, რადგან გახდეს ოჯახის მხსნელი. ის თავგანწირვას აღიქვამს, როგორც ღირსეულ აქტს, რომელიც ამ შემთხვევაში გადაარჩენს მის ოჯახის წევრებს. ყველაზე მნიშვნელოვანი პარალელი  ფილმსა და პიესას შორის არის ქალიშვილის მიმტევებლობა მამამისისადმი. ორივე შემთხვევაში შვილები მზად არიან საკუთარ თავზე აიღონ მთელი პასუხისმგებლობა და შესაბამისად მამები გაათავისუფლონ დანაშაულის შეგრძნებისაგან. კიმი ამბობს: ‘’დამრთე ნება ვიყო ის ვინც გამოისყიდის შენს ცოდვებს.’’; ,,შენ მიბოძე სიცოცხლე, და შენ, მხოლოდ შენ გაქვს უფლება წამართვა ის’’’. კიმი ისევე როგორც იფიგენია, ამ დამოკიდებულებით აძლიერებს მამებისათვის უდანაშაულობისა და უცოდველობის განცდას.

ფილმის ბოლო სცენა არის უშუალოდ მსხვერპლშეწირვის აქტი, რომელიც მეტად რიტუალურია და ხაზს უსვამს რწმენისა და ამ რწმენასთან უძლურების საკითხს.  თავად ექიმმა სტივმა ბოლომდე დაიჯერა და ირწმუნა იმ ვითარების მაგიურობა, რომელშიც ის და თავისი ოჯახი არიან აღმოჩენილი. ამ აქტის რიტუალურობა განპირობებულია იმით, რომ მას არამარტო ესმის ამ მსხვერპლშეწირვის მნიშვნელობა, არამედ სწამს მისი. მსხვერპლშეწირვის აღსრულებისას, მსხვერპლი ხდება ბობი, რომელიც, ვფიქრობ, რომ რწმენის კონტექსტის გათვალისწინებით ნიშანდობლივია, რადგან ის იყო ერთადერთი რომელსაც არ სწამდა და არ სჯეროდა შექმნილი სიტუაციის გარდაუვალობის.  

მიუხედავად იმისა, რომ ლანთიმოსს რამდენიმე სცენა ევრიპიდეს ტრაგედიიდან უშუალოდ გადმოტანილი  და თავისი მხატვრული ელემენტებით გაფორმებული აქვს, მნიშვნელოვნად მიმაჩნია თავად ტრადიციული ტრაგედიისა და მოდერნული ტრაგედიის ურთიერთ მიმართება. თუ ევრიპიდეს პიესაში, შიში, უძლურება და მწუხარება განპირობებულია, შექმნილი სიტუაციის საშინელებით, რომელიც კომბინირებულია აგამემნონის მოულოდნელ და ეთიკურად საკამათო გადაწყვეტილებასთან, რომელიც ქალიშვილის მსხვერპლშეწირვასთან ან მრავალრიცხოვანი ჯარის შესაძლო მრისხანებასთან არჩევანთან იყო კავშირში.  ფილმის შემთხვევაში კი, სასოწარკვეთა და შიში უფრო მეტად შიდაა და კონფლიქტი უკიდურესობამდე ერთ სუბიექტთან, მამასთან არის დაკავშირებული. ექიმი სტივისთვის არ არსებობს არანაირი არმია, რომელიც მის გადაწყვეტილებაზე იქნებოდა დამოკიდებული. თუ ევრიპიდესთან მამას არჩევანის შესაძლებლობა აქვს, ფილმის შემთხვევაში პერსონაჟი  არჩევანის ნაკლებობას განიცდის. მაყურებელს ამ შემთხვევაში ერთგვარი, სიბრალული უჩნდება პერსონაჟისადმი, რადგან ის აცნობიერებს მისი შესაძლო არჩევანის გარდაუვალობას, სიკვდილის კონტექსტის გათვალისწინებით. ეს არის ერთი შესაძლო გზა, როდესაც ავტორი მაყურებელში შიშისა და მწუხარების განცდას აჩენს, თუმცა ტრადიციულისგან განსხვავებით მოდერნული ნაკლებად ძლევამოსილად მოგვეჩვენება.  მორალურობის გაბუნდოვნების შეგრძნება, რომელიც ფილმის ყურებისას გვიჩნდება, შესაძლოა აღვიქვათ, როგორც ერთადერთი გზა, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელია ტრადიციული ტრაგედიის თანამედროვე რეალობაში მოქცევა. მოდერნული თხრობა ტრადიციულთან შედარებით არის უფრო მეტად ,,რეალისტური’’ და სეკულარული. სწორედ ამიტომ ის ელემენტები, რომლებითაც სავსეა ტრადიციული ტრაგედია, შეცვლილია მოდერნულის შემთხვევაში და შედეგად ვიღებთ პერსონაჟებს, რომლებიც ერთდროულად გვეცოდება და ვადანაშაულებთ, სამყაროს სადაც ღმერთები არ არიან, სამყარო რომელიც ბოლომდე პრაგმატულად გვეჩვენება,  მაგრამ ადამიანებს მაინც სწამთ ღვთაებრივი გამოვლენებისა და კრიზისულ ვითარებებში ბოლომდე მისით არიან მოცულნი.